Ik ben géén zwevende kiezer. Ik weet duidelijk wat ik wil en ik zal dat straks ook zeggen. En niemand hoeft het met mij eens te zijn. Het is ook niet aan mij om een ‘stemadvies’ uit te spreken. Sterker nog: ik maak mijn overweging kenbaar én de consequenties die daaraan hangen en daar moet ieder lekker zelf mee doen wat hij wil.
Maar ik wil wel dit kwijt.

Ik heb de afgelopen drie/vier weken bijna dagelijks een column geschreven omdat ik mij zorgen maak over de zorg. Mijn columns zijn niet ‘nieuw’ maar bevatten wel nieuwe casuïstiek. Niet nieuw omdat bepaalde thema’s vaker door mij aangehaald zijn de afgelopen jaren. In ‘open brieven’ aan Van Rijn, in columns op facebook of op mijn eigen site; en meer. Soms met wat teleurstelling (‘waarom luistert niemand’) en soms met tevredenheid omdat ik zag en zie dat mijn columns aanleiding geven tot discussie en soms (ja heel soms) mensen bereiken die ‘ertoe doen’. Mijn laatste coluns zijn soms door meer dan 700 personen gelezen.

Kern van mijn columns is dat ik vind dat de (snelle) invoering van de WMO en de opheffing van de AWBZ tot grote negatieve consequenties leidt én kern is dat ik de ‘marktwerking’ en de posities van de Zorgverzekeraars hekel. En veel van mijn info is dáár weer uitvloeisel van: het ‘ge-pingpong’ met cliënten tussen WMO en ZVW en het gruwelijke wantrouwen van financiers aan zorgaanbieders.

Als je vanuit DAT perspectief kijkt naar hoe de politiek met deze thema’s omgaat, dan weet ik (voor mij) één ding zeker: het gedachtengoed van de SP (waarmee ik het overigens níet eens ben w.b. de pensioenleeftijd (65)) komt het dichtst bij wat ik betoog. Ik besluit dan ook mijn ‘oude partij’ de SP trouw te blijven en opnieuw daarop te stemmen. Niet omdat ik het met ‘alles’ eens ben maar om twee redenen:
1. Ik wil aanleunen tegen het linkse spectrum. Hoe zwaarder links hoe beter.
2. Zoals gezegd: de opvattingen van de SP over de zorg.

Wel vaker heb ik gezegd ‘wij zijn ons eigen instrument’. Je hebt in de zorg geen ander ‘gereedschap’ dan wie je bent. Met je kennis (of niet), je invoelend vermogen (of niet) en je incasseringsvermogen (of niet) Daarmee moet je het doen.

Dat maakt het soms ingewikkeld. Zoals bekend besteed ik veel aandacht aan ‘opvang en nazorg bij hulpverleners’ vanuit de overtuiging dat hulpverleners (brandweer, politie, ambulance) maar ook ‘zorgwerkers’ dezelfde risico’s lopen: je kunt iets traumatisch beleven in je vak waar je ‘last’ van krijgt. De gangbare theorie is dat PTSS een gevolg is van een ernstig onverwerkt trauma; en een trauma is dan iets wat je beleeft, overkomt, ziet. Iets naars. Een agressie-incident. Iets met dood en bloed en zo…

De verschijnselen van burnout lijken verdraaid veel op die van PTSS en steeds sterker wordt de opvatting dat hier hetzelfde fenomeen aan ten grondslag ligt: een reeks van ‘kleinere’ kwetsingen geeft hetzelfde gevolg. Je geliefde bewoner overlijdt, je schiet tekort bij een hulpvraag, je draagt nét ff te vaak de somberheid van je depressieve klant in je… allemaal verschijnselen die ‘vreten’ en die je emotionele weerbaarheid aantasten.

Daar tegenover staat het begrip veerkracht. Dat is niet slechts het vermogen weer ‘op te veren’ na een kwetsing. Nee veerkracht is het geheel aan ‘menselijke mogelijkheden’ om zichzelf weer weerbaar te maken. Opvang hoort daarbij, maar ook ontspanning, sport, voeding, levensstijl etc. Met andere woorden: in veerkracht kun je investeren en dit maakt je weerbaarder bij krenkingen.

Belangrijk voor de menselijke weerbaarheid in hulpverleningssituaties is dat je ook vanuit een stevige beroepsidentiteit werkt. Of ik het goed uitleg weet ik niet, maar met beroepsidentiteit bedoel ik dat je wéét wat je doet, dat je weet waaróm je het doet; dat je de juiste reacties en waardering ervoor krijgt, dat je gesteund wordt, dat je enige bestaanszekerheid in je werk hebt en dat je enigszins voor (onterechte) kritiek wordt beschermd.

In eerdere columns schreef ik al dat mijn grootste zorg om de zorg op dit moment de ‘aantasting van de moraal’ is. Men weet het niet meer, en ambitie en motivatie gaan verloren.
Het is NIET goed voortdurend te werken in een sector die negatief in het nieuws is, die ‘bedreigd’ wordt met bezuinigingen, die last heeft van onduidelijkheden en die inzet is van een schimmig politiek spel in de overtuiging dat er uiteindelijk toch niets zal veranderen.
We hekelen de administratieve lastendruk maar als we het niet doen hebben we een problem.
We hekelen de onduidelijke opsplitsing in ZVW en WMO maar als we er niet naar handelen gaat onze baas failliet.

We lopen in zorg en welzijn op een flinterdun koordje waar creatief, autonoom, holistisch en enthousiast werken door EXTERNE factoren genadeloos wordt ontmoedigd.
DAAR gaat de (politieke) discussie over, meneer Roemer, Wilders, Asher en de rest. Geld? Graag. Duidelijkheid en ongecompliceerd vertrouwen in zij die gemotiveerd dit werk willen doen: ja 100 x graag!

Ooit, in een vorig leven, schreef ik een prikkelend artikel in de krant over het ‘zeehondjes-effect’. Hierbij verwees ik naar de ‘volgorde van sentimentele ontvankelijkheid’ (dit verzin ik nét!) van berichten en foto’s in de media.

Kleine kinderen in de categorie ‘zielig’ doen het altijd goed.
Iemand met een verstandelijke beperking, en dan met name een enigszins fotogenieke jongedame met Down-syndroom dat wil ook nog wel.
Een zeehondje wat met zijn bolle oogjes omhoog kijkt vlak voor het wordt doodgeknuppeld spant de kroon. Portemonees gaan open, sentimenten vloeien.

Vandaag in het nieuws: mensen met ‘problematische schulden’ krijgen een time out van een half jaar om orde op zaken te stellen. Een goed initiatief!

Hele discussies kunnen we hieraan wijden. Hoezeer betreft het ‘eigen schuld’ als we van schulden spreken? Hoe verwijtbaar is het om in de schulden te geraken.
Ingewikkelde materie, en maar al te vaak zie ik dat mensen ‘schuldenaars’ het verwijt maken er ‘zelf voor gezorgd te hebben’ met de toevoeging ‘los het dan ook zelf maar op’.
Natuurlijk zit daar wat in. Althans, voor een deeltje.

Van het huidige cliëntenbestand waar ik mee werk heeft 80% financiële problemen en meer dan de helft daarvan ‘problematische schulden’. En het malle is, dat als er intensief aan gewerkt wordt (bijvoorbeeld door bewindvoering en een zakgeldregeling) worden er nog steeds rare keuzes gemaakt: Vijftig euro per week te besteden, waarvan twintig aan roken, tien aan bier, tien aan hondevoer…en met een beetje geluk biljft er nog een grijpstuiver over voor een broodje kaas.

Dit maakt dat je ‘geld-ellende’ ook een beetje als een soort ziekte kunt zien. Sommige mensen kúnnen het simpelweg niet en/of is geldproblematiek één op één verweven met psychiatrische problematiek of andere beperkingen.

Maar ook dit is goed te weten: in 2009/2010 (de crisis klom naar zijn hoogtepunt) was er een toenemende claim op de daklozenopvang. Doelgroep: mannen (98%) met ‘voorheen’ nog een baan, ‘voorheen’ nog een huwelijk, ‘voorheen nog een huis’.
Crisis: baan kwijt, vrouw kwijt, huis kwijt. In die volgorde en in noodtempo. En dat waren voor een aanzienlijk deel óók hoog opgeleide mannen met -voorheen- een goede baan.

De ellende met schuldenproblematiek is dat het bijna kwadratisch toeneemt nog voor je met je ogen kunt knipperen. Deurwaarders en schuldeisers hebben geen boodschap aan een emotioneel verhaal en zonder blikken of blozen verdubbelen of verdribbelen ze de oorspronkelijke schuld.

Leidt schuldenlast tot uithuisplaatsing of dakloosheid dan is er nog een probleem bij: zonder écht adres géén registratie, geen inkomen, niets.
Los van de vraag ‘wie is er schuldig aan schuld’ is de belangrijkere vraag natuurlijk: hoe lossen we het op? Want laat één ding duidelijk zijn: uiteindelijk valt van een kale kip niet veel te plukken dus alle partijen zijn erbij gebaat in een vroeg stadium orde op zake te stellen en een beginnende schuld niet te laten exploderen.

Ook hier weer is, net als in vele andere collumns van mijn hand, het credo: communicatie en afstemming. Alleen al over de vraag of financieel-administratieve hulpverlening nu een ‘welzijnsactiviteit’ is of een ‘algemene voorziening’ of een ‘vrijwilligersactiviteit’ of tóch een door de WMO-gefinancierde begeleidinsgactiviteit is óf (tot slot) een dure bewindvoerdersactiviteit: per individu en per gemeente wordt ook dit verschillend ingevuld. Eén ding mag je aannemen: de cliënt wie het betreft heeft het overzicht niet en weet niet waar aan te kloppen met zijn ellende. Sterker nog: die laat de envelopjes bij voorkeur dicht om het -vooral- niet te hoeven weten.

Mijn pleidooi: integrale aanpak en éénpartij regie. Zowel bij de partij die de ‘psyche’ ondersteunt en het dagelijks leven begeleid.

In 2005 was er ergens een ernstig geval van kindermishandeling met de dood tot gevolg. Vanuit CIZ Leiderdorp had ik daarover een vergadering bij de Gemeente Alphen. En toen werd de volgende situatie geschetst: Gezin. Vader zonder werk. Alcoholmisbruik. Agressiedoorbraken. Oudste zoon (16) LVB en begeeft zich op het criminele pad. Dochter, 14, is stil en somber. Vermoeden is dat ze onder invloed van ‘foute jongens’ verkeert. Moeder komt de deur niet uit. Doet ze dat wel, dan poeiert haar man haar in elkaar. Sinds de laatste keer ligt ze met ernstige rugklachten in bed. Jongste zoon, een nakomertje, nu 6, ontwikkelt zich niet goed en is (te) veel thuis.
 
Wie komen hier zoal bij kijken? Ik ga een (reële) opsomming doen; en zet dan in uw gedachten er steeds de zin “Maar ze weten het niet – goed – van elkaar”.

De Huisarts. De tandarts. De schoolarts. De school zélf. De vertrouwensarts. De leerplicht-ambtenaar. Het ‘veilige huis’. De reclassering. Justitie. Het CIZ. De gemeente, afd. WMO. Het UWV. De gemeente, afd. bijstand. De GGZ-behandelaar. CJG. Een jeugd-behandelinstituut. Een ‘begeleidingsorganisatie’. Thuiszorg. De huishoudelijke hulp. De voedselbank. De wijkagent (‘wijkregisseur’). De woningstichting. MEE. Maatschappelijk werk. De…. de….
In 2005 riepen we in koor:

Vandaag twee korte casussen. Eén die weer lekker belachelijk is (maar reëel) en één die leuk is om te vermelden. Zullen we die voor het laatst bewaren? Sluit je toch af met een goed gevoel…

Oké, casus 1. We noemen hem ‘Okidoki’. Zijn echte naam lijkt er verdacht veel op. Afkomstig uit Ghana. In Nederland terechtgekomen. Hij kan het zelf niet uitleggen. Laag IQ. Hij rookt net zoveel stuff als ik karnemelk drink. Als het ‘peace-teken’ nog niet bestond zou hij het hebben uitgevonden. “Ja man…komt goed man…”. Dakloos. Maar ritselt met twee krantenwijken zijn maandloon bij elkaar. Via de ‘nachtopvang’ die tegenwoordig door mijn oude Amsterdamse werkgever in Haarlem beheerd wordt beland hij in het huis van een huisjesmelker in X, een dorpje nabij. Met zijn rasta-ragebol verstopt in een gebreide muts ligt hij óf op bed hasj te roken óf hij fietst (hasj-rokend) zijn krantenwijkje bij elkaar. Met nogal wat duw- en trekwerk knijpen we er een indicatie van (jawel!) één uur per week uit om hem op zijn levenspad te begeleiden. Dat gaat cool…

Ineens wordt ik gebeld. Door een paniekerige ‘bijstandsambtenaar’ van gemeente X. Hoe wij het toch in ons hoofd haalden om meneer Okidoki ‘zomaar’ en ‘zonder iemand erbij’ naar hem toe te laten gaan. Wat was het geval? Okidoki ging bijstand aanvragen, maar was, omdat het zo lang duurde, met zijn hoofd op zijn armen in slaap gevallen op het bureau van de bijstandsmeneer. Wat nu te doen? Mij schoot maar één advies te binnen (het was immers een kleine gemeente): “Meneer de bijstandsman, loopt u in die lommerrijke gang van uw kantoortje twee deuren verder naar uw WMO-collega en vraag haar waarom wij meneer Okidoki maar één uur per week mogen begeleiden. Alleen om U verdere schrik te besparen zou twee uur al gerechtvaardigd zijn….”

Maar ik had er nog een…en dan heb ik het over Barka. Turkse man. Lichte paranoïdie (voor de goede verstaanders: een pathologische vorm van achterdocht) en een bescheiden IEKUUTJE. Bij 70 stopt het wel zo’n beetje. Dakloos geworden door schulden die ontstaan zijn als gevolg van ‘tanken zonder betalen’. Niet door hém. Maar wel door iemand in zijn auto. Niet twee keer, of tien… maar meer dan honderd. Onder zijn naam is half noord-holland gratis van brandstof voorzien. Drie jaar op straat, twee jaar daklozenopvang (waarbij wij sámen met het daklozenopvanginstituut mochten samenwerken) en nu… een eigen huurwoning. Oke oke, slapen op een oude postzak (want verder heeft hij nog niets) en gelukkig wist ik privé nog een magnetron/combi-oven te scoren … kun je toch een mooie start maken. Mooi! Klus geklaard. Barka is onderdak. Zelden iemand zó gelukkig gezien!

En nu maar hopen dat meneer-de-WMO niet zegt ‘klus geklaard dus… einde begeleiding!’ Want nu komt het erop aan. Die jutezak moet een bed worden; de magnetron gevuld; speuren naar werk; katvangers en schuldeisers weren en dan … heel langzaam… werken aan contactherstel met zijn familie; waar hij uit schaamte mee gebroken heeft. Acute nood (dakloos bij slecht weer…) is geledigd; nu weer een menswaardig bestaan opbouwen. Met pakweg 2, 3 uur begeleiding per week moet je daar tóch een jaartje voor uittrekken. Minstens.

Vandaag een korte column: vandaag meer tijd besteden aan de zorg voor cliënten dan erover schrijven…. Wel linkte ik net een bericht aan op facebook van een ‘vermiste man’ gevonden ‘tussen het afval in zijn huis’. (zie Telegraaf d.d. heden) Overigens schokkend te lezen hoeveel ‘gekke’ en beledigende reacties er op zo’n artikel losbarsten. Soms grappig bedoeld, maar soms ook wel érg cynisch!

En dat brengt me tot het thema ‘betrokkenheid’. Want humor vond ik het niet…. vorige week trof ik een WMO-consulente aan die op huisbezoek kwam bij twee -samenwonende- cliënten die na een langdurig traject ontsnapt waren aan jarenlange dakloosheid, oplopende schulden en sociale malaise. In het gesprek kwam hun financiële situatie ter sprake: veertig euro per week (voor beiden!) om in het levensonderhoud te voorzien. De ‘voedselbank’ kwam ter sprake. En halverwege het gesprek (ken je dat gevoel?) bekroop mij het idee dat er iets niet klopte. Dat we, net als in de scetch van André van Duin waarin een ‘stroper met koekoeksklokken een café binnen komt’ (zie youtube) volledig langs elkaar heen aan het praten zijn.

Het kón niet anders: ik moest haar de vraag stellen wat háár beeld was bij ‘de voedselbank’. En ja, toen kwam het eruit. De WMO-consulent die beslist over omvang en inhoud van de begeleiding aan mensen met LVB- en GGZ-problematiek die onderaan de maatschappelijke ladder bungelen, had het idee dat de ‘voedselbank’ een soort REGELING met de bank was waardoor je GELD KREEG en dat je dat aan ETEN KOPEN kon uitgeven en dat je een soort KREDIET ontving zodat je altijd van eten GEGARANDEERD was. Hoe krijg je het verzonnen…
Ze had er wérkelijk geen beeld van dat cliënten wekelijks naar het wijkcentrum togen om onder strenge voorwaarden hun (op zich lovenswaardige) portie ‘over-datum’ groente en drie aardappelen konden ophalen.

Hoe weerbarstig kan de werkelijkheid zijn ten opzichte van de beeldvorming. En wéér denk ik aan mijn herhaalde aanbod aan mevr. Schippers: spring nou ‘s achterop de fiets bij me en kom ‘zien en ruiken en voelen’ hoe de onderkant van de samenleving eruit ziet.
Ja, ik denk heus wel dat de WMO-consulent een uitzondering was en dat Schippers en Van Rijn wél weten wat de voedselbank inhoudt. Maar kom het nou eens BELEVEN…. dan ga je het ook anders zien!

Ik ga later deze week nóg een keer terugkomen op die ‘materiële controle’ waar ik eerder over sprak, en waarbij op ranzige manier duidelijk wordt dat partijen elkaar de bal toespelen (WMO, WLZ, ZVW) en dat het daarmee de goedbedoelende zorgaanbieder onmogelijk wordt gemaakt om goede zorg te kunnen (blijven) leveren.
Vandaag een zijsprongetje op dat thema.

Ik sprak vandaag iemand die belast is met het ‘schoonmaakonderhoud’ van een zwembadcomplex. ‘Wat heeft dat er nu mee te maken’ zie ik u vragen. Nou… niks.
Behalve dan één ding:
Bij dat onderhoud moeten alle kleedhokjes en toiletten op een voorgeschreven manier met een voorgeschreven frequentie gereinigd worden. Dat gaat heel lang goed.
Dan komt er nieuwe regelgeving (zal wel iets met besmettingsrisico te maken hebben) dat je moet AANTONEN dat het is gedaan. Dus er komen aftekenlijsten.
Dat is niet helemaal genoeg: die aftekenlijsten worden uitgebreid met een soort ‘rapportage’: wat trof je aan, hoe heb je het opgelost.
Onderhand vinden er voortdurend bezuinigingen plaats. Steeds minder personeel. Het knelt steeds meer.
Uiteindelijk is het werk domweg niet meer te doen door zo weinig mensen in de voorgeschreven geringe tijd.

De oplossing is dáár: het feitelijke werk wordt niet meer gedaan, maar de lijsten worden nog wel afgetekend. Anders gezegd: de ‘onderhoudsvrouw’ gaat erheen, tekent de lijsten af, en is klaar met haar taak. Pas als er iemand klaagt (‘dit hokje is wel erg smerig’) dan wordt het terstond schoongemaakt én wordt gezegd: “De lijsten zijn in orde, dus het is gedaan. Blijkbaar een incidentje waarbij het nét tussendoor bevuild is”.
We noemen dit ‘windowdressing’: op papier prima geregeld, en het papier verstopt de werkelijkheid.

Er zijn meerdere opties die de leiding voor mogelijkheden heeft:
1. Men wantrouwt het eigen personeel en legt druk op.
2. Men vertrouwt het personeel, gaat hier niet in mee en geeft een signaal naar buiten af.
3. Men denkt ‘als het voor de inspectie maar op orde is dan maakt de werkelijkheid niet uit’. Dit laatste is hier het geval. De ‘morele druk’ of morele dilemma’s worden genegeerd.

Dit is een reëel voorbeeld van een zwemcomplex. Maar feitelijk gaat het in de zorg precies zo: schrijf het wél goed op (niet te veel, niet te weinig) en teken je lijsten af. Hoe je om gaat met het ‘knellen’ in de tijd, daar maken we ons niet druk om. Onderaan de streep staan groene cijfers, dus niets aan de hand!
In het éne voorbeeld gaat het om tegelvloeren, in het ander om mensen, om zorg, om zorgvuldigheid. Maar er is nauwelijks verschil.
Morgen een verhaal waarmee ik niet zeg ‘vroeger was alles beter’ maar waarbij ik wél enkele lekker ouderwetse zorgaspecten naar voren haal die 100% kwaliteit borgen (maar wel TIJD kosten)